go to the original language article
Wszyscy, w mniejszym lub większym stopniu, znają mit o Europie, młodej księżniczce, którą Zeus porwał ze starożytnej Fenicji i sprowadził na kontynent, który otrzymał jej imię. Ilu jednak wie, że w sercu starożytnej Macedonii znajdowało się najbardziej … europejskie miasto starożytności, Europos, dziś w granicach jednostki regionalnej Kilkis?
„Europos było ważnym miastem starożytnej Botiaei, zaledwie 18 km od stolicy macedońskiego królestwa, Pella. Było 'Miastem Europejczyków’, zgodnie z napisem z końca II wieku p.n.e. na wieńcowym cokole dla prokonsula Marka Minucjusza Rufusa. Rzymski urzędnik, znany z tego napisu, nie jest nam nieznany. Znamy go również z Rzymu, ponieważ pomógł on prowincji Macedonii, a zwłaszcza Europos, aby nie wpadła w ręce celtyckich i innych plemion.
Na jego cześć, w mieście, które chronił, postawiono posąg, z którego zachowała się część podstawy z wieńcowym inskrypcją, i wraz z innymi przedmiotami prezentujemy w Narodowym Muzeum Archeologicznym (EAM)”, mówi w rozmowie z APE-MPE Georgia Stratouli, kierownik Urzędu Zabytków (EFA) w Kilkis.
Wystawa, trwająca do niedzieli 16 marca 2025 roku (może zostać przedłużona), odbywa się w ramach udanej organizacji EAM „Spotkania Muzeów w Narodowym” i stanowi drugie „Spotkanie” – pierwsze to prezentacja ołowianych płyt wyroczni z Dodon. Na wystawie po raz pierwszy w Atenach pokazane są starożytności ze starożytnego Europos, kwitnącego miasta w sercu macedońskiego królestwa, z prominentnymi obywatelami w Panhelleńskich Świątyniach, wyróżniającymi się członkami macedońskiej arystokracji i silnie rozpoznawalną tożsamością dla współczesnego społeczeństwa, rodzinnym miastem Seleukosa I, jednego z najważniejszych następców Aleksandra Wielkiego.
Co jednak wiemy o mieście, które nosi tak charakterystyczną nazwę? „Według mitologii, Europos jest genealogicznie powiązane z eponimicznym bohaterem Macedończyków, Europos, synem Macedona i Oreithi, córką Kekropa. Etymologicznie słowo Europos oznacza 'szeroki’, co może odzwierciedlać kształtowanie się terenu w dolinie szeroko rozpływającego się i żeglownego rzeki Axios oraz w cieniu zalesionego wzgórza Paiko. Etymologiczny związek z nazwą naszego kontynentu jest oczywiście oczywisty”, mówi G. Stratouli o mieście, które dziś nosi dwa nazwiska: nazwę Europos i Seleukosa I Nikatora, założyciela dynastii Seleucydów i protagonisty Hellenistycznej Oikumene.
„Znamy z Tukidydesa, że w okresie klasycznym miasto miało bardzo silne mury, które w 429 roku p.n.e. chroniły go przed atakiem trackiego króla Sitalcesa. Było już wtedy ważnym miastem, rozwijało się w okresie hellenistycznym i pozostało w rozkwicie również później, w II i I wieku p.n.e., mimo że było narażone na kolejne wrogie najazdy. A to dlatego, że Europos znajdowało się w bardzo strategicznym miejscu, w dolinie niegdyś żeglownego Axiosu, który wpływał do Zatoki Thermaiskiej. Jak pokazaliśmy na wystawie z przedmiotami i elementami ścian, w Europos znaleziono nagrobki z IV wieku p.n.e. z attyckiego marmuru. Z typologii form i ich rzeźbienia wynika, że są to produkty importowane. Gdyby nie było morza, a następnie rzeki, czy łatwo byłoby przenosić marmury ważące tony z Attyki na północ?”, zauważa G. Stratouli na temat znaczenia, jakie miało w starożytności miasto tak blisko Axiosu, ale również stolicy macedońskiego królestwa, Pelli (dawne ważne porty).
„Bogate w metaliczne groby cmentarzyska z wczesnego okresu hellenistycznego Europos (koniec IV – początek III wieku p.n.e.), odkryte w latach 90. XX wieku przez archeolog Thomi Savopoulou, jak również hellenistyczny kopiec grobowy Mesias z jednym monumentalnym grobowcem skrzynkowym i jednym macedońskim, odkryte w latach 2020-2021 przez zespół wykopaliskowy pod kierownictwem Georgii Stratouli, który kiedyś należał do kraju Europos, stanowią pośredni dowód, że niewielu obywateli starożytnego Europos mogło cieszyć się dobrobytem ekonomicznym, jak ci, którzy są opisani jako europejczycy w świątyniach Larissy i peloponeskiego Argos w IV i III wieku p.n.e., a także znani z nazwiska, jak Machatas z Europosu, wspomniany na liście theōrodōkoi z Wyroczni Delfickiej, którą zwiedzał on i jego rodzina, ciesząc się specjalnymi honorami ze względu na wysoką pozycję społeczną, którą zajmował”, wyjaśnia rozmówczyni APE-MPE.
„Z Europa pochodził też Seleukos I Nikator, założyciel dynastii Seleucydów i protagonista Hellenistycznej Oikumene, najważniejszy według historyka Arriana spośród następców Aleksandra Wielkiego, który wśród wielu innych miast założył również Durra-Europos na Eufracie, w okolicy, która przypominała mu bardzo jego miejsce urodzenia”, informuje G. Stratouli na temat wystawy w EAM, gdzie poza odkryciami z Muzeum Archeologicznego w Kilkis, które obecnie jest modernizowane, prezentowane są dwa dziesięciominutowe filmy produkcji EFA Kilkis, jedno poświęcone historycznemu szlakowi Seleukosa zatytułowane „Seleukos I Nikator. Z Europo do hellenistycznej Oikumene” i drugie, zatytułowane „Miasto europejczyków”, na terenie archeologicznym Europos.
„Na wystawie staraliśmy się pokazać znaczenie starożytnego miasta i wykazać możliwość jego przyczynienia się do rozwoju turystyki w centralnej Macedonii. Odkryliśmy bardzo małą jeszcze część starożytnego miasta i jego cmentarzy. Byłoby dobrze, gdyby badania trwały dalej. Miasto, które zaczęło się tworzyć w X wieku p.n.e., czyli we wczesnej epoce żelaza, kwitło i w okresie klasycznym, i hellenistycznym, i rzymskim, głównie dzięki strategicznej pozycji, kontrolującej szlaki handlowe z Morza Egejskiego do bałkańskiego wnętrza, a także dzięki żyznej dolinie Axiosu, która zapewniała możliwości rozwoju nie tylko zbóż, winogron i oliwek, ale także hodowli. Nawet dziś w regionie Kilkis kwitnie hodowla bydła. Nie zapomnijmy, że Kilkis to obszar bogaty w surowce mineralne”, podkreśla archeolog.
Dzisiejszy dostępny teren archeologiczny, o powierzchni 21 akrów, zawiera część rzymskiego i wczesnochrześcijańskiego cmentarza Europos, na którym zachowały się różne typy grobowców, z których wyróżniają się monumentalne grobowce z cegły z kopułami. Na miejscu znajduje się „Centrum Informacji Starożytnego Europos”, które przyjmuje i informuje odwiedzających szczegółowo o historii tego wspaniałego miasta, a także jego potomka, Seleukosa I Nikatora. W południowej części zorganizowanego terenu archeologicznego rozciągają się cmentarze z różnych epok. Ponadto jedną z sześciu fascynujących tras proponowanych przez EFA Kilkis jest „Miasto europejczyków” (https://www.efa-kilkis.gr/routes/anakalyptontas-tin-periochi-tis-aristokratikis-evropou-tis-polis-ton-evropaion/).
Zaznacza się, że podczas pierwszej prezentacji archeologicznej trasy „Porwanie Europy. Trasa od mitu po ziemie nieznanego starożytnego miasta” 22/2 oprowadzi po wystawie „Europo, miasto europejczyków” dr Georgia Stratouli, podczas gdy wydarzenie wzbogaci muzyka starożytności wykonana przez Thanasa Kleopa i Teodora Koumartzisa, wykonawców zespołu muzycznego Seikilo Ancient World Music. Dwa inne wydarzenia odbędą się 8 i 22 marca, również w sobotę o godzinie 13:00. Podczas wszystkich trzech prezentacji archeolodzy z EAM i EFA Kilkis przyjmą odwiedzających w salach Muzeum i będą szukać wraz z nimi pochodzenia mitu o Europie od wschodniego Morza Śródziemnego z epoki brązu po starożytne królestwo Macedonii. (23/2/2025)