go to the original language article
Nuuk (dpa) – Presidenti amerikan Donald Trump e ka arsyetuar interesin e tij për një blerje të Gronlandës me sigurinë kombëtare. Megjithatë, vëzhguesit mendojnë se përveç kësaj, ekziston edhe një arsye ekonomike prapa dëshirave të tij: rezervat e mëdha të Gronlandës të lëndëve të para kritike. Sa të rëndësishme janë këto lëndë për Trump, tregon jo vetëm tentimi i tij për të marrë lëndë të para nga Ukraina. Por edhe për BE-në, lëndët e para në Gronlandë janë të rëndësishme.
Çfarë janë lëndët e para kritike dhe çfarë funksioni kanë ato?
Lëndët e para kritike (CRM) janë materiale me një rëndësi të madhe ekonomike me një risk të lartë të furnizimit. Midis tyre janë dhe lëndët shumë të diskutuara të rralla tokësore (REE), që përfshijnë 17 metale, të cilat grupohen më tej në nëntë lëndë të rënda dhe tetë lëndë të lehta të rralla tokësore. Ato janë pjesë e shumë objekteve të përdorimit të përditshëm si telefonat e mençur, laptopët dhe televizorët. Sipas modelit, këto pajisje elektronike kanë nevojë, ndër të tjera, për Ittrium, Praseodym, Terbium dhe Dysprosium.
Veçanërisht për kalimin drejt energjisë së gjelbër, lëndët e rralla janë jashtëzakonisht të rëndësishme: Për shembull, ato përdoren në automjete elektrike dhe turbinën e erës. Këto produkte kërkojnë magnetë të fortë të përhershëm, që në rastin e automjeteve elektrike përmbajnë deri në disa kilogramë Neodym dhe Praseodym varësisht nga madhësia e motorit.
Çfarë i bën ato interesante për BE-në dhe SHBA-të e Trumpit?
Gjermania ka një industri të fuqishme, por ka pak lëndë të para kritike. Prandaj, ndërmarrjet gjermane, si dhe kompanitë në vende të tjera të BE-së, detyrohen të importojnë nga jashtë. Ky fenomen është më i dukshëm për lëndët e rralla: Nga njëra anë, BE-ja është lider botëror në prodhimin e motorëve për automjete dhe turbinat e erës, nga ana tjetër, mbulon nevojën për magnetë të lëndës së rrallë me pothuajse vetëm importe nga Kina, që është lider absolut botëror në këtë fushë.
Një varësi e tillë bën që BE-ja të jetë e ndjeshme ndaj tensioneve gjeopolitike: Ajo do të kishte një problem të konsiderueshëm, nëse Kina, për arsye politike ose strategjike – përshembull në rastin e një konflikti tregtar – do të ulte ose plotësisht ndërpriste furnizimin. Në veçanti me perspektivë në politikën klimatike të BE-së dhe dixhitalizimin, kjo do të ishte fatale.
Tashmë dihet se Trump nuk interesohet shumë për klimën, por për para të mëdha dhe gjithashtu për të kufizuar çdo rol drejtues të Kinës – dhe që këtu hyn në lojë Gronlanda e pasur me burime, e cila i përket Mbretërisë së Danimarkës. «Unë mendoj se Trump ka më shumë interes për lëndët e rralla sesa për të pasur trupa ushtarakë në Gronlandë», thotë ish-ministrja e financave të Gronlandës Maliina Abelsen, që tani është kryetare e bordit drejtues në kompaninë e peshkimit Royal Greenland.
Çfarë përfaqësojnë lëndët e Gronlandës për BE-në?
Edhe BE-ja tashmë ka hedhur sytë te lëndët. Gati një vit më parë, presidentja e Komisionit Ursula von der Leyen hapi një zyrë të BE-së në kryeqytetin Nuuk dhe nënshkroi dy marrëveshje bashkëpunimi me një vlerë totale prej 94 milionë eurosh – një pjesë e të cilave do të investohet në zinxhirët e vlerës për energjinë dhe lëndët e para kritike.
Një marrëveshje për lëndët u arrit në fund të vitit 2023, e cila synon të pozicionojë Gronlandën si një furnizues strategjik të lëndëve të para për tranzicionin ekologjik në Evropë. Ajo nuk përfshin vetëm lëndët e rralla, por për shembull edhe bakrin, grafitin dhe litiumin: gjithsej BE-ja ka identifikuar 34 lëndë të para kritike që janë të nevojshme për tranzicionin e gjelbër dhe dixhital – dhe 23 prej tyre gjenden në Gronlandë, siç thotë studiuesi i mineraleve Jakob Kløve Keiding nga Shërbimi Gjeologjik për Danimarkën dhe Gronlandën (Geus).
Për disa prej tyre, potenciali në Gronlandë vlerësohet si shumë i lartë. «Disa nga depozitimet e rralla të tokave në Gronlandë renditen ndër më të mëdhatë në botë», thotë Keiding.
Si mund të përfitojë Gronlanda?
Është e qartë se këto lëndë kanë një vlerë të madhe. Sa i lartë saktësisht është ky vlerë nuk mund të përcaktohet lehtë, thotë Keiding. Vetëm kaq: «Ato nuk kanë asnjë vlerë për sa kohë që mbeten në tokë.»
Dhe kështu duket Trump SHBA-të dhe BE-në në lojë. Sepse nxjerrja e pastër e lëndëve nuk sjell të ardhura të mëdha, por më tepër hapat e mëvonshëm në zinxhirin e vlerës – dhe njohuritë për to janë kryesisht në Kinë, thotë Keiding. Si në SHBA ashtu edhe në BE, po punohet për të kapërcyer këtë boshllëk. «Një është realizuar që Kina praktikisht ka një monopol dhe kontrollon tregun.»
Sot Gronlanda varet kryesisht nga peshkimi dhe një subvencion financiar danez që është më shumë se 500 milionë euro në vit. Vetëm të ardhurat nga licencat dhe taksat e minierave mund të paraqesin një bazë të re ekonomike për ishullin me 57.000 banorë. «98 për qind e eksporteve tona vijnë aktualisht nga peshkimi», thotë ish-ministrja Abelsen. Sektori i mineraleve, si dhe turizmi, mund të kontribuojnë në një ekonomi më të diversifikuar – që Gronlanda, në kthim të saj, ka nevojë për një pavarësi potenciale nga Danimarka.
A ka anë të errëta të nxjerrjes?
Po, ka ndëshkime në formë të rreziqeve për mjedisin e ndjeshëm arktik, por edhe për njerëzit e vendit p.sh. për shkak të produkteve anësore radioaktive. Në Gronlandë, këto çështje madje kanë vendosur zgjedhjet e fundit parlamentare të vitit 2021: Në atë kohë, u debatua publikisht për një projekt minierë australian për nxjerrjen e lëndëve të rralla tokësore dhe uranit në Jug të Gronlandës. Partia e majtë IA fitoi zgjedhjet duke kundërshtuar projektin. Gjashtë muaj më vonë, nxjerrja e uranit u ndalua.
Një problem tjetër janë kushte të ashpra arktike dhe kostot e larta të operimit. «Ne jemi një vend i largët, prandaj është tejet e shtrenjtë të minohen mineralet në Gronlandë. Prandaj ne gjithashtu shpesh jemi opsioni i fundit që merret në konsideratë», thotë Abelsen. «Por me kalimin e kohës po mbarojnë gjithë lëndët e rralla, bëhet akoma më atraktive të kthehet vëmendja drejt Gronlandës.» (25 Shkurt)