Have the article read by OpenAI (Beta). Please note that AI translations may take some time to process.AFP, ANP, AMNA, ANSA, BTA, dpa, Lusa, STA
Во вторникот, поранешниот холандски премиер Марк Руте го презеде раководството со Северноатлантскиот пакт (НАТО), најмоќната воена алијанса во светот, како најзин нов генерален секретар.
Со изборот на холандскиот ветеран, верен сојузник на Америка и поддржувач на Украина, 32-те членки на НАТО избраа лидер од кој се очекува да продолжи да го поддржува Киев и напорите за зајакнување на одбраната на Алијансата наспроти Русија.
За време на ненајавена посета во Киев во четвртокот, Руте ја потврди континуираната поддршка на Алијансата за Украина и се заложи „да им даде кристално јасна“ слика на сите дека НАТО стои зад земјата.
Како лидер на НАТО, Руте, пред сè, треба да го одржува единството во рамките на воената Алијанса. На тој начин, тој ќе може да ги искористи своите вештини како стратешки градител на мостови.
Реалноста од работата на НАТО значи дека Руте ќе биде на чело на цивилна бирократија која не сака да ризикува, со моќ која во крајна линија се наоѓа во земјите членки и пред сè во САД.
Поранешниот генерален секретар на Алијансата, Јенс Столтенберг го нарече Марк Руте „голем наследник“. За време на неговото децениско владеење, Норвежанецот често беше фален за неговото раководување на понекогаш расцепканиот сојуз.
Притисок за членство на Украина во НАТО
Откако руските тенкови влегоа во Украина на 24 февруари 2022 година, напорите за поголема одбрана станаа главна тема во Европа. Од тогаш се засилија и дискусиите за украинското членство во воената Алијанса.
Во вторникот, Руре изјави дека Украина припаѓа во НАТО и потенцира дека „независна и демократска Украина е од витално значење за миротот и стабилностата на Европа“. Во Киев во четвртокот, тој додаде дека Украина е поблиску до НАТО од кога и да била досега и ќе продолжи на овој пат.
Знам од лично искуство со соборувањето на летот МХ17 дека конфликтот во Украина не се одвива само на првите борбени линии
Марк Руте, генерален секретар на НАТО
Неговиот 14-годишен мандат како премиер на Холандија беше одбележан со соборувањето на авионот на компанијата „Малезија Ерлајнс“ на летот МХ17 над Украина во 2014 година и со смртта на 196 Холанѓани, меѓу 298-те загинти во инцидентот.
Според Руте, сојузниците на НАТО не можат избегнат да инвестираат повеќе во НАТО. – За да ги усогласиме нашите способности со нашите потреби, потребни ни се значително поголеми трошоци за одбрана, рече Руте. Тој исто така потенцираше дека цената за поддршката за Украина е, „далеку, далеку пониска од цената со која ќе се соочиме ако му дозволиме на [рускиот претседател] Путин да добие што сака“.
За време на десетгодишниот мандат на Јенс Столтенберг, НАТО им посака добредојде на четири нови сојузнички: Црна Гора, Северна Македонија, Финска и Шведска. Двете нордиски земји се откажаа од децениска неутралност, по руската инвазија на Украина.
Акт на балансирање со ЕУ
Еден од приоритетите на Руте е да го зајакне партнерството со нации истомисленици од блиското и подалечното опкружување, кои ги делат вредностите на НАТО. Како пример, тој ја посочи соработката со земји од Источна Азија и Океанија и со ЕУ.
Според Руте, постои потенцијал да се зајакне соработката помеѓу НАТО и ЕУ во многу области, од поддршка за Украина, до спротивставување на хибридни закани. – ЕУ е единствен и суштински партнер на НАТО, нагласи тој на првата прес-конференција како генерален секретар во вторникот.
Поради воените закани, кибер нападите и економските предизвици, ЕУ за прв пат назначи и еврокомесар за одбрана. Поранешниот литвански премиер Андриус Кубилиус е назначен на оваа функција.
– Ги поздравувам… напорите на ЕУ за одбраната. Мислам дека постои јасно признавање од страна на НАТО и Европската Унија, дека и двете сме за посилна европска одбрана, која се разбира е комплементарна и интероперабилна со НАТО, додаде Руте.
Тој учествуваше на состаноци со шефовите на влади или држави во Европскиот совет во претходните 14 години во улога на холандски премиер. Тој верува дека ЕУ и НАТО имаат потенцијал да застанат на иста страна, но дека не сака да се создаде паралелна структура или удвојување на она што сега го прави НАТО.
Во јуни, бугарскиот претседател Румен Радев истакна дека обезбедување високо ниво на безбедност може да се постигне само ако земјите членки на НАТО и ЕУ ги обединат силите. – Епидемијата на нови воени конфликти во различни делови од светот и исцрпувачката војна на Русија против Украина, резултира со нови и непознати предизвици на одбранбената индустрија и науката, рече Радев.
Една од пречките во односите помеѓу НАТО и ЕУ е фактот дека сојузничката Алијансата, Турција не ја признава Република Кипар, земја членка на ЕУ.
Во 1974 година Турција го зазеде северниот дел од Кипар по државниот удар во Никозија поддржан од тогашната грчка воена хунта. Од тогаш островот е поделен. Турција е единствената земја која ја признава Турската Република Северен Кипар како де факто држава, додека сите други сметаат дека таа територија е дел од Република Кипар.
Турција не го поддржува учеството на Кипар во ниту еден договор помеѓу НАТО и ЕУ, врз основа на т.н. „Берлин плус“ договорот од 1999 година, кој го гарантира постоењето на безбедносни правила за разамена и пристап до строго доверливи НАТО информации.
Не постои страв од враќањето на Трамп во Белата Куќа
Покрај зајакнувањето на поддршката за Украина, потенцијалното враќање на поранешниот американски претседател Доналд Трамп во Белата Куќа во ноември ќе биде голем тест за Руте. Претходните изјави од Трамп фрлија сомнеж за американските обврски за колективна одбрана за сојузот.
Во вторникот, Руте ги минимизираше стравовите од потенцијалното влијание на победата на Трамп на 5 ноември на американските избори и вети дека ќе продолжи да ја поддржува Украина.
Во врска со двајцата кандидати за американски претседател Камала Харис (демократка) и Доналд Трамп (републиканец), Руте изјави дека многу ги почитува и дека е убеден оти сфаќаат што е најважно за НАТО. Тој потсети дека Трамп беше оној кој се стремеше да се зголемат трошоците за одбрана на Алијансата.
Трамп се закани дека нема да ги штити сојузниците кои не трошат доволно на одбраната и наводно размислувал САД да се повлечат од НАТО за време на неговиот прв мандат. Руте се здоби со прекарот „Шепкачот на Трамп“ со тоа што го премислил Трамп за трошење на одбраната на самитот на НАТО во 2018 година
Во 2014 година, сојузниците на НАТО се согласија да идвојуваат два проценти од нивниот бруто домашен производ (БДП) за трошоците за одбрана. Меѓутоа, една деценија откако НАТО ја постави оваа цел за своите сојузници, неа оваа година ја достигнаа само 23 од нив. Целта беше поставена со цел да не се вознемири Трамп.
Според проценките на НАТО за 2024 година, земји како што е Полска (4,12 отсто), Естонија (3,43 отсто) и САД (3,38 отсто) трошат најмногу во однос на нивниот БДП. Други земји како Шпанија (1,28), Словенија и Луксембург (1,29) се под таргетот од 2 отсто.
Со заканата од Русија која се очекува да трае со години, без оглед на исходот на војната во Украина, постои јасно сфаќање дека ќе биде потребно да се направи нешто повеќе. Ова е тежок предизвик за Руте, кој е сведок дека Холандија конечно ја постигна целта од два отсто во неговата 14-та и последна година како премиер. Земји како Португалија повремено изјавуваа дека оваа цел може да се постигне само во 2030 година или во најдобар случај во 2029 година.
При последното обраќање во германскиот Маршалов фонд на средина од септември, Столтенберг изјави дека Европа не може да продолжи без САД, но и дека САД не можат без Европа. – Европејците мора да сфатат дека без НАТО нема безбедност во Европа, 80 отсто од трошоци за одбраната доаѓаат од сојузниците кои не се членки на ЕУ, рече Столтенберг.
Претседателката на Европската Комисија, Урсула фон дер Лајен проценува дека Унијата ќе треба да потроши 500 милијарда евра на одбрана во следната декада, но реалните бројките на издвојување на ниво на ЕУ се далеку под таа сума.
Сторијата се објавува неделно. Содржината се заснова на вести од агенциите што учествуваат во ЕНР.