go to the original language article
Земјите на ЕУ во петокот се согласија, врз основа на текст подготвен од полското претседателство, заедничка позиција во врска со правилата за употреба на новите геномски техники (NGT) во одгледувањето на растенија. Преговорите со Европскиот парламент на оваа тема може да започнат кон крајот на април.
Во петокот амбасадорите на земјите-членки при ЕУ, под раководство на полското претседателство, завршија преговори за новите регулации за NGT кои траеја повеќе од полтора година и беа водени од трите претходни претседателства, значи шпанското, белгиското и унгарското.
Се работи за изземање на растенијата создадени со употреба на некои техники на NGT од рестриктивните прописи за генетски модифицирани храни, т.н. ГМО, под кои досега биле поддржани. Тоа немало оправдување, бидејќи – како што убедуваат унијските законодавци – разликите помеѓу NGT и ГМО се премногу значајни за техниките да се регулираат на истиот начин. Во случај на ГМО доаѓа до крстосување на видови и во растенијата се воведуваат цели “пакети” на туѓи гени, иако геномските техники овозможуваат толку прецизни модфикации што би можело да се случат во природата. Новите регулации овозможуваат зголемување на отпорноста на културните растенија на климатски промени како суви или поплави и намалување на употребата на пестициди и вештачки ѓубрива.
Предложената легислатива ги дели растенијата NGT на две категории кои ќе бидат подложени на различни регулативи. Првата е NGT1, значи растенија кои подлежат на толку мали модификации што тие се исто така можни да се добијат со конвенционални методи, а новите геномски техники едноставно го забрзуваат овој процес. Втората група е NGT2, значи растенија каде се случиле повеќе од 20 модификации, и таквиот ефект во природата би било прилично сложно да се добие.
Првата група треба да се изземе од прописите за ГМО, а втората – ќе продолжи да биде подложена на рестрикции, а одгледувачите ќе бидат обврзани да спроведуваат оценка на ризикот поврзана со одгледување на растенијата и добивање одобрувања за да ги воведат на пазарот. Земјите ќе можат да го забранат одгледувањето на NGT2.
Согласниот предлог за уредба ги иззема и употребата на техники NGT во органските одгледувања.
Земјите-членки ќе започнат сега преговори со ПЕ, вклучувајќи и правилата за патентирање и етикетирање на NGT. Овде, како што се вели во Брисел, разговорите можат да бидат комплицирани бидејќи новите геномски технологии се само неколку и сите се нечија сопственост. Обично тоа се универзитети или истражувачки единици кои ги лиценцираат на големи компании, а тие воведуваат веќе модифициран саден матерјал.
Во моментот пазарот е доминиран од четири меѓународни корпорации, додека земјите на ЕУ се залагаат дека одгледувањето треба да биде широко достапно за земјоделците, а не да остане во рацете на големите концерни. Поради тоа, во предлогот на уредбата се зборува за формирање експертска група за патенти на NGT, а документот ја обврзува КЕ да подготви извештај за влијанието на патентирањето врз одгледувањата и конкурентноста на секторот годинa по влегување на регулациите во сила. Разговорите ќе се однесуваат и на правилата за означување на растенијата NGT, особено на оние од втората категорија.
Како што дозна ПАП од извори на ЕУ, иако на земјите на ЕУ им успеа да постигнат договор за понатамошните преговори, мислењата на престолнините се поделени. Во Европа пионер во одгледувањето на растенија со употреба на NGT е Велика Британија, додека во ЕУ има неколку земји т.н. јастреби, кои би сакале да ги адаптираат британските методи, вклучувајќи и да дозволат употребата на NGT во органското производство. Тоа се, меѓу останатите, Шведска, Данска и Шпанија.
Има и скептични земји, меѓу кои – иако од различни причини – вклучени се, меѓу други, Германија и Австрија. Скептицизмот на Австрија произлегува од фактот што оваа земја е лидер, одговарајќи за 25% од органското производство во ЕУ, па поради економски причини не сака да дозволи NGT растенија на своите култури. Скептицизмот на Германија се заснова врз политички причини, бидејќи министерството за земјоделство во таа земја сè уште е во рацете на Зелените, кои се дистанцираат од NGT.
Во Полска темата NGT не беше покренувана со години. Сè уште во 2023 година – откако КЕ го претстави проектот на прописите – властите го оценија негативно. Министерството за земјоделство неодамна се ангажира по оваа прашање и владата е подготвена за преговори.
На работите се позитивно настроени големите европски земјоделски организации, како што се COPA и COGECA, кои во соопштението издадено во средата ја истакнаа важноста на законодавството за обезбедување на безбедноста на храната во Европа и обновување на иновативноста. (14..03.2025)